آبتین پسری 6 ساله است که به پیشنهاد معلم پیش دبستانی به مشاور مدرسه ارجاع داده شده است. مشاور پس از صحبت با والدین و شنیدن مدل رفتاری او در خانه مثل تمایل زیاد به بازی با کبریت ، فراموش کردن صحبت والدین در زمان بسیار کوتاه ، دائم در حرکت بودن و عدم توجه حتی به برنامه تلویزیونی مورد علاقه به طور کامل و دقیق و قرار دادن آن در کنار نظرات معلم که اعلام کرده آبتین در کلاس حتی دو دقیقه روی صندلی نمینشیند ، تمایل شدید به خروج دائم از کلاس دارد و معمولا سر به سر بقیه بچه ها میگذارد و صحبت های معلم را در اکثر مواقع نمی شنود؛ برای او تشخیص بیش فعالی داده و به والدین او توصیه میکند که به یک روان پزشک مراجعه کنند.
پیش فعالی یا ADHD نوعی مشکل عصبی رشدی است که باعث میشود کودک رفتار تکانشی و خارج از کنترلی داشته و در توجه به امور دچار نقصان باشد(انجمن روانپزشکی آمریکا؛ 2013). اما این بدان معنا نیست که او از نظر ذهنی ضعیف و یا دارای مشکل است. کمبود توجه و تمرکز در این افراد، اطرافیان بدون شناخت را به این گمان می اندازد که او در علم آموزی و یا ارزش گذاری بر روی امور و مفاهیم دچار ضعف است و همچنین رفتار تکانشی این گمان را می¬پروراند که این افراد نحوه تعامل اجتماعی را نیاموخته اند و یا برایش ارزشی قائل نیستند. اما واقعیت چیست؟
تابو و پذیرش:
در کشور ما تا همین اواخر مراجعه به روانپزشک و حتی مشاور و روانشناس تابوی بزرگی محسوب میشد. این تابو علاوه بر درگیری فرد دارای اختلال خانواده او را نیز درگیر میکرد. هنوز هم در برخی خرده فرهنگ ها مراجعه به متخصصین حوزه روان برای خانواده هایی که به نحوی درگیر مشکلات مربوط به روان هستند، دشوار است (مشهدی؛ 2015). در اینجا باید به این دست افراد یادآور شد که چه عواقبی در پس این عدم مراجعه وجود دارد. در زمینه بیش فعالی باید به خانواده ها خاطر نشان کرد که عضو دارای اختلال در هنگام استفاده از عوامل درمانی (تحت تاثیر قرص، نوروفیدبک و یا درمان های روانشناسانه) شخصیت واقعی خود را بروز میدهد و رفتاری که در هنگام عدم وجود این عوامل از خود بروز میدهد در واقعیت شخصیت فرد نیست و این عناصر عصبی بیش فعالی است که کنترل اوضاع را به دست گرفته و فرمانروایی میکند (فلت، بیرمن، کریستنر، کوچهر؛ 2014).
با این آگاهی خانواده باید انتخاب کند که ترجیح میدهد عضو دارای اختلال با قرار گرفتن تحت درمان بتواند از هوش و توانایی های سرشار خود بهترین استفاده را ببرد و یا با شخصیتی بدون کنترل بر روی تکانش ها و کم اهمیت گرفتن مباحث مهم زندگی که در دانش آموزان میتواند تحصیل و علم آموزی باشد و در بزرگسالان بسیاری موارد گسترده تر شناخته شود!؟
علاوه بر تاثیر این پذیرش بر روی شناخت جامعه از فرد دارای اختلال در مواردی که فرد درگیر نقص توجه است نیز میتواند از آن جهت که تمرکز بر علم آموزی برای او دشوار است در شکل گیری آینده او تاثیر چشم گیری بگذارد، و نقش آفرینی مفید و همراه با آگاهی خانواده میتواند در حال و آینده فرزندان نقش آفرینی پر رنگ و ماندگاری داشته باشد( آبل، جانسون، آدلر، سویندر؛ 2007).
تشخیص و کنترل:
اکنون باید دید تشخیص اولیه اختلال بیش فعالی چگونه است و راه کار مناسب برای کنترل آن چه میتواند باشد؟
برای تشخیص بیش فعالی آزمایش پزشکی خاص و یا تصویر برداری وجود ندارد و این تشخیص عملا توسط متخصصین حوزه روان با استفاده از چک لیست اعلامی که از طرف خانواده و محیط اجتماعی کودک عنوان میگردد قابل بررسی و کشف است. بیش فعالی غالبا با اختلالاتی همچون ناتوانی در یادگیری و مشکلات عاطفی ممکن است اشتباه گرفته شود و شباهت علائم در خانه و مدرسه و هماهنگی معلم و اولیا در تشخیص و کمک به این کودکان کمک کننده است (ملک پور، شریعت، قمرانی؛ 1394).
از مهمترین نشانه هایی که میتوان برای اختلال بیش فعالی از آنها در اینجا یاد کرد پر تحرکی ، تکانشگری و بی توجهی است . توصیه به اولیای دانش آموزانی که این علائم را هم در خانه و هم در مدرسه از خود بروز میدهند این است که با مراجعه به درمانگران حوزه روان هرچه سریع تر از انواع گوناگون درمانهای موجود استفاده کنند، تا بتوانند از جدا افتادن فرزندشان در محیط های دوستی و اجتماعی جلوگیری به عمل آورند و کودکشان را با شخصیت واقعی اش به جامعه بشناسانند . در گذشته تشخیص این اختلال تا سال اول دبستان انجام نمیشد، اما اکنون با توجه به حضور کودکان در سالهای پیش دبستانی این امر زودتر ممکن است و به شناسایی و درمانشان کمک میکند(کمیته فرعی اختلال توجه و بیش فعالی آمریکا؛ 2011).
در اینجا چند توصیه کوتاه برای همراهی خانواده ها با کودک بیش فعال ارائه میدهیم تا این همنشینی را دلنشین¬تر و راه را برای رشد کودک هموارتر کنیم. از جمله این راهکار ها میتوان به گوشزد کردن نکات مثبت کودک به او، قاطعیت در تصمیمات، گوش دادن به صحبت های کودک با صبوری، سپردن کارها و مسئولیت های ساده به کودک که بتواند به راحتی از پس آنها بر بیاید و در نهایت انتقاد نکردن دائم از رفتار اشتباه کودک که بر اثر علائم بیش فعالی اتفاق میافتند. در کنار این اقدامات ورزش هایی مانند یوگا و تای چی نیز در رابطه با این کودکان کمک کننده است و به آنها در بالا بردن تمرکز و آرامش یاری میرساند(کمیته فرعی اختلال توجه وبیش فعالی آمریکا؛ 2011).
حرف آخر:
در پایان یادآور میشویم تمام کلافگی و خستگی والدین مخصوصا مادران کودک بیش فعال طبیعی است . آنها حق دارند که گاهی تاب و تحمل شرایط برایشان دشوار باشد. همراهی همسر و خانواده و درک شرایط کمک کننده ی بسیار بزرگی است و نمیتوان نقش آن را در آرامش و بهبود شرایط خانواده نادیده گرفت. بنابراین خانواده ها و اولیای مدرسه را به همیاری و درک در این زمینه تشویق میکنیم، با این نوید که اکثر کودکان دارای این اختلال در سنین نوجوانی بهبود میابند (کمیته فرعی اختلال توجه و بیش فعالی آمریکا؛ 2011).
با آرزوی بهروزی برای تمام کودکان سرزمین ایران.
منابع:
مشهدی، علی. (2015). راهنمای جامع مدیریت اختلال نارسایی توجه/فزون کنشی (ADHD): آنچه والدین لازم است بدانند.
ملک پور, مختار, شریعت, ارغوان, & قمرانی. (2015). اثربخشی آموزش الگوی ارتباطی زوجین بر میزان علائم نقص توجه و بیش‌فعالی دانش‌آموزان. پژوهش های علوم شناختی و رفتاری, 5(1), 95-106.
APA, A. P. A. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. The American Psychiatric Association.
Able, S. L., Johnston, J. A., Adler, L. A., & Swindle, R. W. (2007). Functional and psychosocial impairment in adults with undiagnosed ADHD. Psychological medicine, 37(1), 97-107.
Felt, B. T., Biermann, B., Christner, J. G., Kochhar, P., & Van Harrison, R. (2014). Diagnosis and management of ADHD in children. American Family Physician, 90(7), 456-464.
Subcommittee on Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder, Steering Committee on Quality Improvement and Management. (2011). ADHD: clinical practice guideline for the diagnosis, evaluation, and treatment of attention-deficit/hyperactivity disorder in children and adolescents. Pediatrics, 128(5), 1007-1022.
